Vier de vrijheid door te vertellen over verbetering

Wie denkt dat racisme ‘zomaar’ weer kan toeslaan op de schaal zoals in de Tweede Wereldoorlog, is net zo wereldvreemd als een fan van RKC Waalwijk die hoopt dat zijn club volgend jaar in de Champions League speelt.

Als scholier bezocht ik in de jaren negentig Kamp Westerbork. Rondlopen op een plek die voor veel mensen de laatste halte was voor hun dood maakte op mij veel een diepere indruk dan alle geschiedenislessen die ik tot dan toe had gehad over de Tweede Wereldoorlog.

Onze gids in Westerbork versterkte dat beklemmende gevoel. Hij gaf ons de boodschap mee dat die verschrikkingen zomaar weer kunnen gebeuren. Racisme ligt altijd op de loer. Mijn geschiedenislerares sloot zich daarbij aan: ‘Als we één ding kunnen leren van geschiedenis, dan is het dat we nog nooit hebben geleerd van de geschiedenis’. Beklemming werd zo bijna wanhoop: een vreselijke ramp heeft zich voltrokken, de mensheid stond erbij, keek ernaar, deed niets en leerde niets.

Eerder dit jaar bezocht ik voor de tweede keer in mijn leven Westerbork. En binnen tien minuten was dat beklemmende gevoel weer terug. Bij het monument met de spoorrails die de lucht in wijzen zag ik stenen liggen die scholieren hadden beschreven: ‘Laten we dit nooit vergeten. Het kan zomaar weer gebeuren’. Blijkbaar krijgen scholieren in 2020 nog altijd dezelfde boodschap te horen als ik in de jaren negentig.

Denken dat oorlog ‘zomaar’ weer kan gebeuren slaat de plank mis
Die boodschap klinkt heel oprecht en is vast met de beste intenties bedoeld, maar slaat wat mij betreft de plank volledig mis. Denken dat de geschiedenis zich ‘zomaar’ kan herhalen en dat een nieuwe holocaust altijd op de loer ligt, getuigt van weinig realiteitsbesef.

De mensheid heeft na de Tweede Wereldoorlog een indrukwekkende prestatie geleverd om herhaling tegen te gaan. En met resultaat: sinds 1945 is het aantal oorlogen spectaculair gedaald. Hetzelfde geldt voor het aantal slachtoffers van terrorisme en moord.

Die prestatie berust niet op toeval. We hebben geleerd van onze fouten. Knepen we Duitsland na de Eerste Wereldoorlog nog economisch uit, na de Tweede Wereldoorlog hebben we dat land economisch juist in het zadel geholpen. Polen binnenvallen is nu simpelweg niet rendabel voor Duitsland. Of wat dacht u van de list van een gefrustreerde kunstschilder die in 1933 de absolute macht greep in Duitsland? Het Parlement kan zich in het moderne Duitsland niet meer buitenspel zetten. Grondwetswijzigingen moeten getrapt plaatsvinden. Verder heeft Duitsland sommige wijzigingen van hun grondwet bij voorbaat uitgesloten, zoals de staatkundige grondbeginselen democratie, republiek en bondsstaat. Dat soort verbeteringen zien we overigens niet alleen in Duitsland: het aantal democratieën is sinds de Tweede Wereldoorlog toegenomen van een schamele 20 tot ongeveer 100.

We hebben nog nooit zoveel gedaan tegen racisme
Al die verbeteringen nemen niet weg dat racisme nog altijd bestaat. Maar tegelijkertijd doen we tegenwoordig behoorlijk meer ons best om racisme de kop in te drukken dan vroeger. Ik ben inmiddels de tel kwijt hoeveel maatschappelijke organisaties, verenigingen en stichtingen er zijn die racisme en vreemdelingenhaat aan de kaak stellen en tegengaan. Denk daarnaast ook aan de enorme aandacht die ieder vermeend racisme-incident krijgt via social media. Dankzij het twitteraccount van rapper Typhoon staat etnisch profileren hoog op de agenda bij onze politie. Ieder jaar barst het Zwarte Pietendebat uit zijn voegen. Elke zichzelf respecterende organisatie predikt diversiteit en ambtenaren krijgen zelfs een cursus white privilege. En vergelijk ons huidige wetboek eens met die van 1955. Dat was het jaar waarin Rosa Parks voor de rechter moest verschijnen omdat ze weigerde haar plaats in de bus af te staan aan een blanke medepassagier.

We hebben wél geleerd van de geschiedenis
Wie denkt dat racisme ‘zomaar’ weer kan toeslaan op de schaal zoals in de Tweede Wereldoorlog, is net zo wereldvreemd als een fan van RKC Waalwijk die hoopt dat zijn club volgend jaar in de Champions League speelt.

Ik vind het vreselijk jammer dat we bezoekers van Westerbork enkel opzadelen met een beklemmend gevoel van wanhoop over één van de grootste zonden uit de wereldgeschiedenis. Wie wil dat de geschiedenis zich niet gaat herhalen, laat ook zien wat je allemaal kunt doen om dat te bereiken. En laat zien dat we daar heel behoorlijk in slagen. Natuurlijk is ieder slachtoffer van racisme en oorlog op welke manier ook er altijd één teveel. Maar enkel vertellen dat allerlei ellende ‘zomaar’ weer kan plaatsvinden kan leiden tot cynisme. Mensen laten zien wat we fout hebben gedaan, wat we daarvan hebben geleerd en op welke manier we de wereld samen zoveel beter hebben gemaakt, lijkt mij een stuk verstandiger. Elkaar dat goede nieuws vertellen, dát is voor mij vrijheid.

Follow @rengelfriet